Xuất xứ của tên gọi vaccine

Từ vaccine và vaccination (tiêm chủng) khởi nguồn từ tên một loại virus thủy đậu. đúng mực hơn, loại virus xuất hiện trên loài bò có tên là vaccinia. Tuy nhiên, câu hỏi nhưng mà nhiều người thắc mắc là vì sao dụng cụ miễn nhiễm tuyệt vời vốn được xem là “một trong những thành tựu vĩ đại nhất” trong toàn thể lịch sử y khoa lại lấy tên từ một loại virus tiến công loài bò?

từ vựng tiếng Anh Oxford ghi nhận người Pháp đã đặt ra thuật ngữ “vaccine” vào năm 1800 và vaccination vào 1803 mặc dù có một số từ tương tự như vaccine trong tiếng Italy, vacina trong tiếng nhân tình Đào Nha và vacuna trong tiếng Tây Ban Nha. Tuy nhiên, theo một bài báo trên tập san y khoa Anh, thuật ngữ này đã được sử dụng như một tính từ vào năm 1799 bởi vì tiến sĩ – bác bỏ sĩ đa khoa người Anh Edward Jenner. Danh từ vaccination sau đó được quý khách ông là Richard Dunning giới thiệu vào năm 1800.

Khi đề cập tới bất kỳ khía cạnh nào về vaccine, những nhà cửa của Edward Jenner luôn được mang ra thảo luận. Vào cuối thế kỷ 18, Jenner đã có những bước đột phá khi quan sát những người vắt sữa bò bị nhiễm bệnh đậu bò với các thể hiện như loạt mủ trên bàn tay và cẳng tay. Những người này lại miễn nhiễm với dịch đậu mùa thường xuyên tiến công các cư dân trong khu vực sống quanh ông. Mỗi sinh vật sẽ có những dạng virus đậu mùa khác nhau như ở người là virus variola hay ở bò là vaccinia.

Một số câu chuyện lưu truyền rằng Jenner lần đầu nghe về hiện tượng này cuối những năm 1770 từ một người vắt sữa bò. “Tôi sẽ không bao giờ bị đậu mùa vì tôi đã mắc đậu mùa ở bò. Tôi sẽ không bao giờ nếm trải cảm giác có một khuôn mặt xấu xí đầy rỗ”, người này tự tín tuyên bố.

Năm 1796, Jenner tạo nên cú hích trong lịch sử y khoa khi tiêm cho bệnh nhân thứ nhưng mà giờ đây mọi người gọi là liều vaccine trước tiên trên trái đất. Vaccinia vaccine là vaccine được làm từ virus đậu bò. Vào thời khắc ấy, Jenner lấy mủ từ các vết thương do đậu bò gây ra trên tay của một người vắt sữa. Sau đó, ông đưa chất dịch vào vết cắt đã thực hiện trước đó trên cánh tay của cậu nhỏ nhắn 8 tuổi tên là James Phipps.

Sáu tuần sau, Jenner cho cậu nhỏ nhắn xúc tiếp với bệnh đậu mùa và Phipps không hề bị nhiễm bệnh, thậm chí là 20 lần sau đó vẫn không gây liên quan. Phipps sau này lập gia đình, có nhì con và còn sống đủ lâu để dự đám tang Jenner vào năm 1823. Người trước tiên được ứng dụng phương pháp vaccine qua đời năm 65 tuổi.

Giữa năm 1796-1798, Jenner đã tích lũy 23 trường hợp bị nhiễm hoặc tiêm virus đậu bò. Trong thông tin “Điều tra về nguyên nhân và liên quan của Variolae Vaccinae – căn bệnh xuất hiện ở một số hạt miền Tây nước Anh” nhưng mà Jenner tự xuất quý khách dạng năm 1798, ông đưa ra kết luận rằng “bệnh đậu bò bảo vệ loài người khỏi thể thức lây truyền của bệnh đậu mùa”. Nghiên cứu được tiến công giá là bước đột phá thiết lập nên lĩnh vực miễn nhiễm học, liệu pháp vaccine và y tế dự phòng.

Trước khi Jenner phát triển phương pháp của mình, nhiều bác bỏ sĩ đã chủng ngừa đậu mùa bằng phương pháp biến thể. Đây là phương pháp dịch chuyển có kiểm soát mủ từ tổn thương đậu mùa đang hoạt động ở một người sang cánh tay của người khác và thường được tiêm dưới da bằng một cây kim. Điểm khác nhau trong phương pháp mới của Jenner khi chủng ngừa bằng virus đậu bò là không chỉ mang tính hiệu quả nhưng mà còn giảm thiểu tác dụng phụ và mang tính an toàn cao hơn.

Chính vì thế, phương pháp tiêm chủng của Jenner nhanh chóng trở thành nòng cốt trong ngăn ngừa đậu mùa trên khắp trái đất. Năm 1801, Tổng thống Mỹ Thomas Jefferson tuyên bố tiêm phòng đậu mùa là một trong những ưu tiên sức khỏe tập thể quốc gia. Vài năm sau, Tổng thống Mỹ cũng yêu cầu nhì nhà thám hiểm Meriwether Lewis và William Clark tiêm vaccine đậu mùa dự phòng cho chuyến thám hiểm thái hoà Dương. Nhờ chiến dịch tiêm vaccine quy mô lớn của Tổ chức Y tế trái đất, căn bệnh đã bị xóa sổ khỏi hành tinh vào năm 1980.

Năm 1885, tức gần một thế kỷ sau kỹ thuật phát triển bởi vì Jenner, nhà sinh vật học Louis Pasteur tại Paris (Pháp) đã thử nghiệm thứ nhưng mà ông gọi là vaccine phòng bệnh dại. Thời đó, “vaccine” hay “vaccination” thường chỉ được hiểu là tiêm virus đậu bò vào người để phòng bệnh đậu mùa. Trên thực tế, Pasteur đã thật sự sinh sản ra loại thuốc kháng độc tố chống bệnh dại sử dụng như thuốc giải độc khi ai đó mắc bệnh dại. Tuy nhiên, ông đã sử dụng từ “vaccine” để kéo dài ý nghĩa ra khỏi phạm vi một từ Latin có phối hợp với virus đậu bò.

Từ đó, với những thành tựu và liên quan toàn cầu trong các nhà cửa vĩ đại của mình, Pasteur đã đưa tới sự mở rộng khái niệm vaccine khỏi nguyên quý khách dạng. Vaccine từ đó trở thành tên chung của một loạt danh sách các loại thuốc có chứa chất độc sống, giảm độc lực, vi khuẩn hoặc virus đã bị giết mổ thường được tiêm vào thân thể người để tạo ra tài năng miễn nhiễm chống lại các loại bệnh truyền nhiễm.

Trương Sanh (theo Sciene Friday)