24htivi.net
PakistanHàng chục trẻ em nhiễm HIV bí hiểm, chính quyền điều tra phát hiện manh mối từ những kim tiêm dây truyền tái sử dụng trái phép.
Một tháng ngày 2/2019, Nazeer Shah bế con gái một tuổi Eman vào phòng khám. Tình trạng của cô ốm xíu khiến chưng sĩ Imran Arbani hốt hoảng. Em hôn mê, toàn thân mềm nhũn gục đầu vào vai thân phụ. Eman thở gấp và nông, khó tiến công thức trừ khi tỉnh dậy vì những đợt ho dữ dội. Nước dãi chảy từ mồm cô ốm xíu, lưỡi em được bao phủ vì một lớp tưa trắng – triệu chứng tiêu biểu của người suy giảm miễn nhiễm. Eman chỉ nặng 5 kg.
Shah cho biết Eman vốn được sinh ra khỏe mạnh, vẫn chung vào 3 tháng trước. Sau đó, em bị tiêu chảy hàng ngày, sụt cân nhanh và thường xuyên lên cơn sốt. Mỗi ngày, tình trạng của em một tồi tệ. Shah đưa chưng sĩ Arbani một túi nhựa chứa đầy siro và hơn 10 loại thuốc khác nhau, là những gì Eman đã uống trong vài tháng, song vô tác dụng.
Sau khi xét nghiệm và làm các thủ tục liên quan nhưng mà không có kết quả, chưng sĩ Arbani cho rằng cô ốm xíu có thể nhiễm HIV.
“chưng sĩ, anh đang nói đùa đấy à, sao con ốm xíu có thể nhiễm HIV chứ, làm sao có thể?”, Shah thốt lên.
Ông chở con tới một phòng thí nghiệm địa phương để xét nghiệm HIV, đợi nửa giờ và nhận kết quả “Dương tính yếu”.
“Khi ấy tôi vẫn tự tín. Nghĩ rằng nhỡ đâu con tôi âm tính”, ông kể lại. Ông đưa kết quả cho chưng sĩ Arbani và gửi mẫu thử khác tới phòng thí nghiệm ở Bệnh viện Đại học Aga Khan, một trong những trung tâm y tế lâm sàng hàng đầu tổ quốc. Vài ngày sau, ông cùng chưng sĩ Arbani xem kết quả trên mạng. Thấy nhì chữ “dương tính”, ông bật khóc.
Sau khi thủ thỉ với một người khách du lịch về tình hình của con gái, Shah nhận được câu trả lời gây sốc. “Con tôi cũng nhiễm HIV”, khách du lịch của ông nói.
Hóa ra, Eman không phải đứa trẻ trước tiên ở Ratodero, nơi có 300.000 người sinh sống, nhiễm HIV. đàn ông của khách du lịch Shah cũng được chẩn đoán dương tính. Trong cả nhì trường hợp, thân phụ mẹ chúng đều âm tính HIV.
Nazeer Shah và con gái Eman. Ảnh: NY Times
Năm 2020, khoảng 2,8 triệu người dưới 20 tuổi trên toàn cầu sống chung với HIV, một nửa trong đó dưới 10 tuổi. Phần lớn lây truyền từ mẹ mình. Điều thất thường của nhì ca mắc ở Ratodero là thân phụ mẹ đều không nhiễm bệnh. Cả nhì cũng chưa từng truyền máu hay phải lọc thận định kỳ – vốn là những nguyên nhân chính gây phơi nhiễm HIV.
Sau chẩn đoán của Eman, chưng sĩ Arbani mở màn xét nghiệm HIV cho các bệnh nhân nhiều hơn. Chỉ trong vài tháng, anh đã xác định được 14 bệnh nhi nhiễm virus. Tất cả đều dưới 10 tuổi.
Anh chuyển bệnh nhân tới trung tâm điều trị HIV ở Larkana và Karachi, cho rằng giới chức sẽ tiến hành cuộc điều tra. Song nhiều tuần trôi qua, cơ quan y tế công cộng không có bất kỳ động thái nào. sau cuối, vào tháng 4, anh nhận được một cuộc gọi liên quan tới vụ việc, nhưng không phải từ chính phủ. Một phóng viên tại TP Karachi, có tên Yousif Jokhio, cho biết cô được lên tiếng về trường hợp bệnh nhi chết vì HIV ở Ratodero ngày hôm đó.
“Tôi đã sốc, làm thế nào một đứa trẻ 2 tháng tuổi dương tính HIV trong khi thân phụ mẹ nó âm tính?”, Jokhio nói.
Arbani cảm thấy nhẹ nhõm khi sau cuối cũng có người quan tâm tới điều kỳ lạ này. nhì ngày sau, tờ báo của Jokhio tiết lộ toàn bộ câu chuyện về trẻ em dương tính HIV ở Ratodero. Một giờ tiếp theo, đài truyền hình khác làm điều tương tự. Phóng viên Gulbahar Shaikh của đài cho biết anh đã mở màn điều tra sau khi thấy bài đăng Facebook của ông Nazeer Shah, thân phụ ốm xíu Eman. Tin tức nhanh chóng lan khắp khu vực, ra cả nước.
Sự để ý cực đoan của truyền thông tạo stress dữ dội, buộc quan chức y tế phải hành động. Tổ chức Y tế toàn cầu (WHO) tuyên bố vụ việc ở Ratodero là tình trạng nguy cấp. Khi báo giới kéo tới, chính phủ cũng điều động chưng sĩ và các nhà dịch tễ học vào khu vực này.
Họ phát hiện nhiều trẻ nhiễm HIV đã tới khám một chưng sĩ tên Muzaffar Ghanghro. Anh bị buộc xét nghiệm HIV và nhận kết quả dương tính, có năng lực nhiễm virus từ nhì lần truyền máu trong một vụ tai nạn xe hơi. Giới chức kết luận người này “bằng cách nào đó đã cố tình lây bệnh cho trẻ em”. Ghanghro bị bắt giữ, được coi là nguyên nhân duy nhất gây nên đợt bùng phát.
Trẻ em Pakistan chơi đùa trên nền đất nhiều rác thải. Ảnh: NY Times
Lúc này, chưng sĩ Arbani tiếp tục tìm kiếm các trường hợp nhiễm HIV để chuyển tới cơ sở điều trị mới. Anh tin rằng một số trẻ trước đó đã nhận kết quả âm tính giả. Kinh nghiệm lâm sàng méc bảo anh: chúng có quá nhiều triệu chứng liên quan tới HIV như sụt cân, ho dằng dai và tiêu chảy. Anh cũng cho rằng các phòng xét nghiệm công không đúng mực bằng cơ sở tư nhân. Anh gửi người bệnh của mình tới trung tâm xét nghiệm Đại học Aga Khan, như cách từng làm với Eman hồi tháng 2.
Một lần nữa, phỏng đoán của anh đã đúng. Hàng chục trường hợp có kết quả sai lệch. Trẻ bị nhiễm HIV trong khi nhận chẩn đoán âm tính, thân phụ mẹ chúng không hề hay biết điều này. Với một số người, việc trì hoãn điều trị tương tác nhiều tới tiên lượng.
Bộ Y tế Pakistan, với sự tương trợ từ Đại học Aga Khan, các cơ quan Liên hợp quốc, WHO, Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ (CDC), tới Ratodero để điều tra ổ dịch kỹ lưỡng hơn. Họ nhận ra rằng chưng sĩ Muzaffar Ghanghro không phải nguyên nhân duy nhất khiến nhiều trẻ nhiễm virus.
Chuyên gia phát hiện vô số hoạt động y tế kém an toàn trong khu vực. Theo cuộc khảo sát với hàng trăm phụ huynh, hồ hết các trẻ dương tính đã được tiêm một loại thuốc trong năm trước. Hơn nữa, những em nhiễm HIV có số lần tiêm gần gấp ba so với trẻ không mắc bệnh. Kim tiêm và kim truyền tĩnh mạch được tái sử dụng trái phép.
Theo nghiên cứu quốc tế, Pakistan có số lượt tiêm chủng không an toàn cao nhất toàn cầu. sự thực nghiệt té này là một phần không thể tránh khỏi của hệ thống y tế yếu kém. Song nguyên nhân rất phức tạp, liên quan lẫn nhau, bị chi phối vì yếu tố kinh tế, xã hội, tín ngưỡng lâu đời và sự thiếu đầu tư, giám sát của chính phủ.
Các tiêu chuẩn về ngăn ngừa và thực hiện giải pháp an toàn phòng dịch không được thực hiện toàn diện trong giáo dục y khoa bậc đại học. Theo một cuộc khảo sát, hơn 80% sinh viên y khoa cho biết họ muốn được huấn luyện bài khách du lịch dạng hơn. Các viên chức y tế có lúc bỏ qua bước rửa tay, nhiều khi sử dụng lại ống tiêm sử dụng một lần và không vứt bỏ rác thải y tế đúng cách.
Rác thải sinh hoạt vứt lẫn với rác thải y tế tại quảng trường trung tâm ở Ratodero, nơi trẻ em hay chơi đùa. Ảnh: NY Times
Khâu giám sát giáo dục y khoa tại nước này cũng không nghiêm nhặt. Trường y tư nhân mọc lên như nấm. Các cơ sở này đặt tiêu chuẩn tuyển sinh và tốt nghiệp kiểu “thượng vàng hạ cám”. Theo Mishal Khan, giáo sư Đại học London, Pakistan có ít nhất 70 trường cao đẳng y tế đã đăng ký, khoảng 50 trường chưa đăng ký hoặc đang hoạt động chui.
Theo thông lệ, nước này không yêu cầu viên chức y tế tiếp tục học hỏi, cập nhật các tiêu chuẩn mới nhất về kiểm soát nhiễm trùng theo từng năm. Tại những khu vực nghèo hơn như Ratodero, các cơ sở khám chữa bệnh tái sử dụng vật tư y tế để cắt giảm chi tiêu.
Số ca nhiễm HIV giảm nhiều ở những nơi khác, song lại tăng ở Pakistan. Nguyên nhân chủ yếu do chính phủ chi tiêu thiếu nhất quán và thăng bằng trong lĩnh vực y tế. Theo nhà băng toàn cầu, chỉ hơn 3% tổng vật phẩm quốc nội của tổ quốc dành cho y khoa, mức phân xẻ thuộc hàng thấp nhất toàn cầu. Tuổi thọ trung bình của người Pakistan là 67, thấp hơn 10 tuổi so với Mỹ. Pakistan cũng là một trong nhì nước chưa loại trừ được bại liệt.
Khi đại dịch sắp kết thúc, bài toán về HIV ở Pakistan vẫn cần được giải quyết, nhằm đóng góp vào tiến bộ về y tế toàn cầu thời kỳ hậu Covid-19. Đại dịch đã tạo stress, nếu không muốn nói là phá hủy hệ thống chăm sóc sức khỏe lỗi thời của nhiều quốc gia, khiến các nước nghèo bị tổn thương – thực tế nhưng mà Ratodero nếm trải từ lâu.
Thục Linh (Theo NY Times)
